Rengi Anlamak

İşinizi Başarılı Bir Şekilde Renklendirin.

 İşletmeniz için renk ne kadar önemli veya daha spesifik olarak rengin doğru olması ne kadar önemli? Ürünler rafa ulaştığında dikkat çekiyor mu? Güven uyandırıyor- lar mı? Markanın bilinirliğini anında sağlıyorlar mı?

Renk, tüm bu soruların yanıtlanmasında bir faktördür. Araştırmalar, satın alma kararının %70’inin rafta verildiğini ve tüketicilerin daha parlak renklere sahip “daha taze” algısı olan bir ambalajlı ürün almak için solmuş görünen ambalajları tercih etmediklerini gösteriyor.

Bu “Rengi Anlama” kitapçığı, kullanışlı bir eğitim aracı ve renkle ilgili her şeyi açıklayan bir kılavuzudur. Renk sanatı ve biliminde tecrübesiz veya uzman olun, burada rengin, ürettiğiniz ürünlerin başarısında ve ilgili marka- larının tanınmasında olumlu bir rol oynamasını sağla- manıza yardımcı olacak yararlı bilgiler bulacaksınız, özel- likle satın alma kararının verildiği “Gerçekliğin Sıfır Anında”.

Rengin temelleri, rengin en iyi nasıl ölçüleceği, yöneti- leceği, iletileceği – raporlanacağı, en karmaşık iş akışlarında ve tedarik zincirlerinde bile tutarlı ve güve- nilir renk üretmeye yönelik proaktif yaklaşımlardan bah- sedeceğiz.

Renk ölçüm cihazları ve yazılımlarındaki son gelişmeler- le, rengin spesifikasyonlara uygun ve kabul edilebilir toleranslar dahilinde olduğundan emin olmak her zamankinden daha kolay. İşinizi daha da başarılı hale getirmek için bu kitapçığı faydalı bulacağınızı umuy- oruz!

İçindekiler
Renk İletişimi	………………………………….	4
Renk Bilimi	…………………………………..	5

 

Renk Ölçme Ölçekleri………………… 7

Renkleri Sayısal Olarak İfade Etme…… 11

CIELCH (L*C*h°)…………………….. 13

Renk Farkları, Notasyon ve Tolerans

Delta CIELAB and CIELCH…………… 14

CIE Renk Evreni Gösterimi…………… 16

Diğer Renk İfadeleri…………………. 22

Optik Beyazlatıcılar (OBA)…………… 23

Rakamlarla Renk Ölçümü……………. 24

45°/0° Geometrili Spektrofotometreler. 25

Küresel Geometrili Spektrofotometreler 26

Çok Açılı Spektrofotometreler……….. 27

Uygulamalar……………………… 29

Gerçekliğin Sıfır Anı…………………. 30

 

Renk İletişimi

Herhangi bir renk karşılaştırmasında, başlamak için en iyi yer rengi tanımlarken karşılaştığımız zorluklardır.

İşte rengi tanımlarken iletişim zorluklarını gösteren güzel bir örnek. Bu gülün rengi- ni nasıl tarif edersiniz? Sarı mı, limon sarısı mı yoksa parlak kanarya sarısı mı dersiniz? Aynı soruyu birkaç meslektaşını- za sorun ve cevapları karşılaştırın.

 

Rengin algılanması ve yorumlanması oldukça kişiseldir. Göz yorgunluğu, yaş, rengi görüntülediğiniz ortam ve diğer faktörler renk algısını etkileyebilir.

 

Ancak bu tür fiziksel kaygılar olmasa bile, her gözlemci rengi kişisel tercihlerine göre yorumlar. Ayrıca her kişi sözlü olarak bir nesnenin rengini farklı şekilde tanımlar.

Sonuç olarak, belirli bir rengi başka bir kişiye bir tür standart kullanmadan nesnel olarak iletmek zordur. Ayrıca bir rengi bir sonrakiyle doğru bir şekilde karşılaştır- manın da bir yolu olmalı.

 

₄         Bu bilmecenin çözümü, ölçülen rengi açıkça tanımlayan bir ölçüm cihazıdır; yani bir rengi diğerlerinden ayıran ve ona sayısal bir değer atayan bir cihaz.

 

Renk algısı oldukça özneldir ve bir dizi fizyolojik, deneyimsel ve çevresel faktörden etkilenebilir. Renge bir sayı atayan bir ölçüm cihazı kullanmak o rengi, başkalarına doğru bir şekilde iletmenin en güvenilir yoludur.

Renk Bilimi

Kıtapçığın bu bölümünde, renk bilimini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Tahmin edebileceğiniz gibi, bu oldukça teknik bir konu. Bununla birlikte, herhangi bir endüstride rengin spesifikasyonu, iletişimi, ölçümü, yönetimi ve raporlanması ile ilgili olan herkes için iyi bir referanstır.

Rengin Nitelikleri

Her rengin üç öğeye dayanan kendine özgü bir görünümü vardır: Hue (Rengin Adı), Croma (kroma veya doygunluk: saturation) ve value (Light- ness: açıklık-koyuluk). Bir rengi bu üç özelliği ile doğru bir şekilde tanımlay- abilir ve onu diğerlerinden ayırt edebilirsiniz.

Hue (Rengin Adı)

Bir nesnenin rengini belirlemeniz istendiğinde, büyük ihtimalle önce onun renginden söz edeceksiniz. Oldukça basit bir şekilde, Hue, bir nesnenin rengini nasıl algıladığımızdır – kırmızı, turuncu, yeşil, mavi vb. Şekil 7’deki renk çemberi, rengin bir Hue’dan diğerine sürekliliğini gösterir. Çemberin de gösterdiği gibi, mavi ve yeşil boyaları karıştırırsanız mavimsi-yeşil elde edersiniz. Yeşili elde etmek için mavi ve sarıyı, turuncuyu elde etmek için kırmızı ve sarıyı karıştırın veya sarımsı-yeşil için sarıyı yeşile ekleyin, vb.

Şekil 7. Hue

Chroma (Kroma)

Chroma, bir rengin canlılığını veya donukluğunu, başka bir deyişle, rengin griye veya saf renk tonuna ne kadar yakın olduğunu tanımlar. Örneğin, bir domates ve bir turpun görünüşünü düşünün. Domatesin kırmızısı canlı, turp ise daha donuk-soluk görünür.

 

Şekil 8, merkezden dışarıya doğru hareket ettikçe chroma’nın nasıl değiştiğini göstermektedir. Merkezdeki renkler gridir (donuk-soluk-kirli) ve çevreye doğru hareket ettikçe daha doygun (canlı) hale gelirler. Kroma – saturation (doygunluk) olarak da bilinir.

 

Şekil 8. Chromaticity

Value

Bir rengin ışık yoğunluğuna – yani Lightness (açıklık-koyuluk) derecesine – Value denir. Renkler, value özellikleri karşılaştırılırken açık veya koyu olarak sınıflandırılabilir.

 

6                 Örneğin bir domates ve bir turp yan yana konduğunda domatesin kırmızısı çok daha açık görünür. Buna karşılık, turp daha koyu kırmızı bir değere sahiptir. Şekil 9’da, value veya Lightness özelliği dikey eksende temsil edilmektedir.

 

Renk Ölçme Ölçekleri

Daha önce değindiğimiz gibi, rengi doğru ve net bir şekilde iletmenin anahtarı “sayılarla tanımlanan renk” tir. Bu bölümde, bu “sayıların” tek tek renkleri temsil edecek şekilde hesaplanabileceği çeşitli yolları tartışacağız.

Munsell Renk Gösterim Sistemi

1905’te sanatçı Albert H. Munsell, bugün hala kullanılan bir renk sıralama sistemi veya renk skalası geliştirdi. Munsell Renk Gösterimi Sistemi, insan algısına dayandığı için tarihsel açıdan önemlidir. Ayrıca, rengi ölçmek ve belirtmek için daha renk ölçen cihazlar yokken tasarlandı. Munsell Sistemi, rengin üç özelliğine sayısal değerler atar: Hue, value ve chroma. Komşu renkler, görsel algının eşit aralıklarını temsil eder.

Şekil 10’daki model, rengi görsel olarak değerlendirmek için fiziksel örnekler bulunduran Munsell Renk Ağacını gösterme- ktedir.

Rengin nasıl oluştuğunu ince- lerken, bulunması gereken üç şey vardır:

• *ǵ‘L LBZOBǘ‘ (BZE‘OMBU‘D‘)
• /FTOF (öSOFL)

 

• (ö[MFNDJ (JOTBO Hö[ü/öMçüN DJIB[‘)

Biz insanlar renkleri görürüz çünkü gözlerimiz bir nesneye çarpan ışığın etkileşimini işler. Ya gözlerimiz bir cihaz ile yer değiştirse – bu cihaz gözlerimiz- in algıladığı renk farklılıklarını ölçüp kaydedebilir mi?

CIE Renk Sistemleri

$*& WFZB *OUFSOBUJPOBMF EF Mh&DMBJSBHF (6MVTMBSBSBT‘ AZE‘OMBUNB KPNJTZPOV PMBSBL UFSDüNF FEJMNJǵUJS), GPUPNFUSJ WF LPMPSJNFUSJ JçJO VMVTMBSBSBT‘ UBWTJZF- MFSEFO TPSVNMV PSHBOE‘S. 1931hEF $*&, ‘ǵ‘L LBZOBǘ‘O‘ (WFZB BZE‘OMBU‘D‘MBS‘),

gözlemciyi ve rengi tanımlamak için değerleri türetmek için kullanılan metodolojiyi belirterek renk düzeni sistemlerini standartlaştırdı.

$*& 3FOL 4JTUFNMFSJ, SFOL FWSFOJOEF CJS SFOHJ UBO‘NMBNBL JçJO üç LPPSEJOBU

kullanır. Bu renk evrenleri aşağıdaki gibidir:

 

• $*& 9:;
• $*& L*B*C*
• $*& L*$*I¡

 

Bu değerleri elde etmek için nasıl hesaplandıklarını anlamamız gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi, gözlerimizin rengi görebilmesi için üç şeye ihtiyacı vardır: bir ışık kaynağı, bir nesne ve bir gözlemci/ölçüm cihazı. Aynı şey cihazların rengi görebilmesi için de geçerlidir. Renk ölçüm cihazları, bir nesneden yansıyan ışığın dalga boylarını toplayıp filtreleyerek, gözlerimizin yaptığı gibi rengi algılar. Cihaz, yansıyan ışık dalga boylarını sayısal değerler olarak algılar. Bu değerler, görünür spektrum boyunca ölçülen noktalar

olarak kaydedilir ve spektral veriler olarak adlandırılır. Spektral veriler, bir                                                                                                                                                                        spektral eğri olarak temsil edilir. Bu eğri, rengin parmak izidir (Şekil 11).

 

Bir spektrofotometre, görünür spektrum boyunca, belirli aralıklarda bir nesneden yansıyan ışık enerjisi miktarının spektral verilerini ölçer. Spektral veriler, bir spektral eğri olarak

 

                    Bir renk tayfı veya yansıma eğrisi elde ettiğimizde, rengi bir renk uzayı-

gösterilir.

 

8                na eşlemek için matematik uygulayabiliriz.

Bunu yapmak için, yansıtma eğrisi verilerini bir CIE standart aydınlatıcı ile çarpıyoruz. Aydınlatıcı, altında numunelerin görüntülendiği ışık kaynağının grafiksel bir temsilidir. Her ışık kaynağının, rengin görüntüsünü etkileyen bir güç dağılımı vardır. Farklı aydınlatıcılara örnekler:

• A ‰ BLLPS,
• %65 ‰ HüO ‘ǵ‘ǘ‘ (ƵFLJM 12) WF
• F2 ‰

Bu hesaplamanın sonucunu CIE standart gözlemcisi ile çarpıyoruz.

CIE, 1931 ve 1964’te, ışığın dalga boylarına ortalama insan tepkisine dayanan standart bir gözlemci kavramını türetmek için çalışma yaptırdı (Şekil 13).

Kısacası, standart gözlemci, ortalama bir kişinin görünür spektrum boyunca rengi nasıl gördüğünü temsil eder.

Chromacity Değerleri

Tristimulus değerleri, ne yazık ki, görsel niteliklerle zayıf bir şekilde bağıntılı oldukları için renk spesifikasyonları olarak sınırlı kullanıma sahiptir. Y, value (Lightness) ile ilgiliyken, X ve Z, Hue ve Chroma ile ilişkili değildir.

Sonuç olarak, 1931 CIE standart gözlemcisi kurulduğunda, komisyon xyz Chromaticity koordinatlarının kullanılmasını önerdi. Bu koordinatlar, Şekil 9’daki Chromaticity diyagramını oluşturmak için kullanılır. Yxy gösterimi, (Y) değerini ve kromatiklik diyagramında (x,y) görülen rengi tanımlayarak renkleri belirtir.

 

Şekil 16’da gösterildiği gibi, Hue, Chromaticity diyagramının çevresi etrafında- ki tüm noktalarda temsil edilir. Chroma veya saturation, merkezi beyaz (nötr) alandan diyagramın çevresine doğru bir hareketle temsil edilir, burada %100 saturation (doygunluk) saf renk tonuna eşittir.

Renklerin Sayısal Olarak İfade Edilmesi

Yxy gibi Chromaticity diyagramlarının sınırlamalarının üstesinden gelmek için, CIE iki alternatif, renk skalası önerdi: CIE 1976 (L*a*b*) veya CIELAB ve CIELCH (L*C*h°).

Bu renk skalaları, iki rengin aynı anda hem yeşil hem kırmızı olamayacağını, hem de aynı anda mavi ve sarı olamayacağını söyleyen zıt renkler renk görme teorisine dayanmaktadır. Sonuç olarak, bir rengin kırmızı/yeşil ve sarı/mavi niteliğini tanımlamak üzere her biri için tek değer kullanılabilir.

CIELAB (L*a*b*)

CIELAB’da bir renk ifade edildiğinde, L* Lighness (açıklık-koyuluk) değerini, a* kırmızı/yeşil değerini ve b* sarı/mavi değerini belirtir.

Şekil 17 ve 18 (sonraki sayfada) L*a*b* için renk diyagramlarını göstermektedir. a* ekseni soldan sağa doğru gider. +a yönündeki bir renk, kırmızıya doğru bir kaymayı gösterir. b* ekseni boyunca, +b yönündeki bir renk, sarıya doğru bir kaymayı temsil eder. Merkezdeki L* ekseni, altta L = 0 (siyah veya toplam absorpsiyon) gösterir. Bu düzlemin merkezi de nötr veya gridir.

L*a*b* değerlerinin resimlerdeki A ve B çiçeklerinin belirli renklerini nasıl temsil ettiğini göstermek için, renk değerleri Şekil 17’de CIELAB Renk Tablosun- da belirtilmiştir.

 

A ve B çiçekleri için a* ve b* değerleri, sırasıyla A ve B noktaları olarak tanımla- nan renk evrenlerinde kesişir (bkz. Şekil 17). Bu noktalar, her çiçeğin Hue (rengi) ve chroma’sını (canlılık/donukluk) belirtir. Şekil 18’deki L* değerleri (açıklık – koyuluk) eklendiğinde her çiçeğin son rengi elde edilir.

 

Lightness L*

 

DL* –   açıklık/koyuluk değerindeki fark   “+” = daha açık “–”= daha koyu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Da* –   kırmızı/yeşil eksenindeki fark            “+” = daha kırmızır“–” = daha yeşil

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Db* –   sarı/mavi eksenindeki fark               “+” = daha sarı“–” = daha mavi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DC* –   chroma ‘daki fark                           “+” = daha parlak“–” = daha mat-donuk-kirli

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DH* – hue ‘ daki fark

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DE* – toplam renk farkı değeri

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DECMC  – toplam kabul edilebilir renk farkı değeri

 

DEH 1942   • DE*ab 1976   • DECMC 1984    • DE94 1992    • DE00 2000

 

CIELCH (L*C*h°)

CIELAB renk evrenindeki bir rengi hesaplamak için Kartezyen koordinatlar kullanırken, CIELCH kutupsal koordinatları kullanır. Bu renk ifadesi CIELAB’dan türetilebilir. L* Lightness (açıkl-koyuluk) tanımlar, C* chroma’yı belirtir ve h° açısal bir ölçüm olan Hue açısını belirtir.

L*C*h° ifadesi, Munsell Renk Ölçeği gibi ziksel örneklere dayalı eski sistemlerle ilişkilendirmenin çok kolay olması bakımından CIELAB’a göre bir avantaj sunar.

L* = 116 (Y/Yn)1/3 – 16

a* = 500 [(X/Xn)1/3 – (Y/Yn)1/3] b* = 200 [(Y/Yn)1/3 – (Z/Zn)1/3] L* =116 (Y/Yn)1/3 – 16

C* = (a2 + b2)1/2 h° = arctan (b*/a*)

Xn, Yn, Zn, kullanılan aydınlatma/gözlemci için beyaz referans değerleridir.

L* = 116 (Y/Yn) C* (a2 = b2)1/2 h° arctan (b*/a*)

Renk Farklılıkları, Gösterim ve Tolerans Delta CIELAB and CIELCH

Rengin değerlendirilmesi, sayısal bir ifadeden daha fazlasıdır. Genellikle bilinen bir standarttan renk farkının (delta) bir değerlendirmesidir. CIELAB ve CIELCH, iki nesnenin renklerini karşılaştırmak için kullanılır.

Bu renk farklılıkları için ifadeler şunlardır: ∆L* ∆a* ∆b* veya DL* Da* Db* ve ∆L* ∆C* ∆H* veya DL* DC* DH* (∆ veya D: “delta”yı simgeler, farkı gösterir).

∆L* ∆a* ∆b* verildiğinde, CIELAB diyagramındaki toplam fark veya mesafe, ∆E* olarak bilinen tek bir değer olarak ifade edilebilir.

∆E*ab = [(∆L2) + (∆a2) + (∆b2)]1/2

Bir sonraki sayfada resmedilen A Çiçeği ile C Çiçeğinin rengini karşılaştıralım. Ayrı ayrı, her biri sarı bir gül olarak sınıflandırılırdı. Ama yan yana konulduğunda aralarındaki ilişki nedir? Renkler nasıl farklılık gösterir?

∆L* ∆a* ∆b* denklemi kullanılarak Çiçek A ve Çiçek C arasındaki renk farkı şu şekilde ifade edilebilir:

∆L* = +11.10

∆a* = –6.10

∆b* = –5,25

14

Toplam renk farkı ∆E*=13,71 olarak ifade edilebilir.

∆L* = +11,10, ∆a* = –6,10, ∆b* = –5,25

∆E*ab = [(+ 11.1)2 + (–6.1)2 + (–5.25)2]1/2

∆E*ab = 13.71

Çiçekler A ve C değerleri yukarıda gösterilmiştir. a* ekseninde, –6.10 değeri daha yeşil veya daha az kırmızıyı gösterir. b* ekseninde, –5,25 değeri daha mavi veya daha az sarıyı gösterir. L* düzleminde +11.10’luk ölçüm farkı Çiçek C’nin Çiçek A’dan daha açık tonda olduğunu gösterir.

Aynı iki çiçek CIELCH kullanılarak karşılaştırıldığında, renk farklılıkları şu şekilde ifade edilir:

∆L* = +11.10

∆C* = –5,88

∆H* = 5,49

Yukarıda gösterilen çiçeklere tekrar atıfta bulunarak, -5,88’lik ∆C* değeri, Çiçek C’nin daha az kromatik veya daha az doygun olduğunu gösterir. 5,49’luk ∆H* değeri Çiçek C’nin Çiçek A’dan daha yeşil tonlu olduğunu gösterir. L* ve ∆L* değerleri CIELCH ve CIELAB için aynıdır.

 

CIE Renk Evreni Gösterimi

∆L* = açıklık/koyuluk değerindeki fark    + = daha açık      – = daha koyu

∆a* = kırmızı/yeşil eksendeki fark           + = daha kırmızı – = daha yeşil

∆b* = sarı/mavi eksenindeki fark           + = daha sarı       – = daha mavi

∆C* = Chroma farkı                             + = daha parlak    – = daha mat

∆H* = Hue (renk) farkı

∆E* = toplam renk farkı değeri Yukarıdaki Şekil 17’ye bakın.

Görsel Renk ve Tolerans

Renk hafızasının zayıf olması, göz yorgunluğu, renk körlüğü ve görüntüleme koşul- larının tümü, insan gözünün renk farklılıklarını ayırt etme yeteneğini etkileyebilir. Bu sınırlamalara ek olarak, göz, Hue (renk: kırmızı, sarı, yeşil, mavi vb.), chroma (kroma) veya Lightness (açıklık-koyuluk) farklılıkları eşit olarak algılamaz. Aslında, ortalama bir gözlemci önce Hue (renk) farklılıklarını, ikinci olarak chroma (kroma) farklılıklarını ve en son Lightness (açıklık-koyuluk) farklılıklarını görecektir. Görsel olarak kabul edilebilirlik en iyi şekilde bir elipsoid ile temsil edilir (Şekil 19).

 

 

Sonuç olarak, kabul edilebilir bir renk farkına yönelik toleransımız, Lightness, Hue ve chroma için değişen sınırlara sahip üç boyutlu bir çerçeveden oluşur ve bu görsel değerlendirme ile uyumlu olmalıdır. Bu sınırları oluşturmak için CIELAB ve CIELCH kullanılabilir. CMC ve CIE94 olarak bilinen ek tolerans formülleri, elipsoidal toleranslar üretir.

CIELAB Toleransı

CIELAB ile tolerans verirken, ∆L* (açıklık-koyuluk), ∆a* (kırmızı/yeşil) ve ∆b* (sarı/mavi) için bir fark sınırı seçmelisiniz. Bu limitler, standart etrafında dikdörtgen bir tolerans kutusu oluşturur (Şekil 20).

Bu tolerans kutusu görsel farkı temsil eden elipsoid sınırlar ile karşılaştırıldığın- da bazı problemler ortaya çıkmaktadır. Elipsoidin etrafındaki kutu şeklindeki tolerans, kabul edilmemesi gereken renkler için kabul sonuçları verebilir.

Tolerans kutusu elipsoidin içine sığacak kadar küçültülürse, görsel olarak kabul edilebilir renkler için red edilmesi gereken sonuçlar alınabilir (Şekil 21).

CIELCH Toleransı

CIELCH kullanıcıları ∆L* (açıklık-koyuluk), ∆C* (Chroma) ve ∆H* (Hue) için bir fark sınırı seçmelidir. Bu işlem, standardın etrafında kama şeklinde bir kutu oluşturur. CIELCH bir kutupsal koordinat sistemi olduğundan, tolerans kutusu Hue açısına göre döndürülebilir (Şekil 22).

Bu tolerans elipsoid ile karşılaştırıldığında insan algısına daha yakın olduğunu görebiliriz. Bu, gözlemci ve cihaz ile ölçülen değerler arasındaki uyuşmazlık miktarını azaltır (Şekil 23).

CMC Toleransı

CMC bir renk evreni değil, bir tolerans sistemidir. CMC toleransı, CIELCH’e göre hesplama yapar ve görsel değerlendirme ile ölçülen renk farkı arasında daha iyi bir

₁₈         uyum sağlar. CMC toleransı, Büyük Britanya’daki Boyacılar ve Renkçiler Derneği’nin Renk Ölçüm Komitesi tarafından geliştirildi ve 1988’de kamu malı oldu.

CMC hesaplaması, Hue, Chroma ve Lightness’a karşılık gelen, yarı eksenli, standart renk etrafında bir elipsoidi matematiksel olarak tanımlar. Elipsoid, kabul edilebilir rengin hacmini temsil eder ve rengin renk evrenindeki konumuna bağlı olarak boyut ve şekil olarak otomatik olarak değişir.

Şekil 24, renk evreni boyunca elipsoidlerin varyasyonunu gösterir. Renk evreninin turuncu alanındaki elipsoidler, yeşil alandaki daha geniş ve yuvarlak olan elipsoidle- rden, daha uzun ve daha dardır. Elipsoidlerin boyutu ve şekli rengin Chroma ve/veya Lightness değerleri değiştikçe de farklılaşır.

 

Tolerans elipsoidleri, turuncu bölgede daha dardır.

 

Tolerans elipsoidleri, yeşil bölgede daha genişdir.

 

Şekil 24. Renk evrenindeki tolerans elipsoidleri

 

CMC denklemi, görsel olarak kabul edilebilir olanı daha iyi eşleştirmek için elipsoidin genel boyutunu değiştirmenize olanak tanır. Ticari faktörü (cf ) değiştirerek, elipsoid, görsel değerlendirmeye uyacak şekilde gerektiği kadar büyük veya küçük yapılabilir. cf değeri toleranstır, yani cf=1.0 ise ∆E CMC’nin 1.0’den küçük olacağı, ancak 1.0’den fazlasının başarısız olacağı anlamına gelir (bkz. Şekil 25).

 

Elipsoidin enine kesitleri

Lightness arttıkça veya azaldıkça Hue ve chromacity toleransları küçülür.

 

Şekil 25. Toleransların ticari faktörü (cf) (Commercial factor)

 

Göz genellikle açıklık-koyuluk’da (L) Chroma’dan (C) daha büyük farklılıkları kabul edeceğinden, (L:C) için varsayılan oran 2:1’dir. 2:1 oranı, Chroma’dakinden iki kat daha fazla Lightness farkına izin verecektir. CMC denklemi, bu oranın görsel değer- lendirme ile daha iyi bir uyum sağlamak için ayarlanmasına izin verir (bkz. Şekil 26).

CIE94 Toleransı

1994 yılında CIE, CIE94 adlı yeni bir tolerans yöntemi yayınladı. CMC gibi, CIE94

20              tolerans yöntemi de bir elipsoid üretir. Kullanıcı, Lightness’ın (kL) Chromaroma (Kc) oranına ve ticari faktörün (cf ) kontrolüne sahiptir. Bu ayarlar, L:C ve cf ayarlarının CMC’yi etkileyişine benzer bir şekilde elipsoidin boyutunu ve şeklini etkiler.

Ancak, CMC’nin tekstil endüstrisinde kullanılması hedeflenirken, CIE94’ün boya ve kaplama endüstrisinde kullanılması hedefleniyor. Bu iki tolerans arasında seçim yaparken ölçülen yüzey tipini göz önünde bulundurmalısınız. Yüzey dokulu veya düzensiz ise, CMC en uygunu seçim olabilir. Yüzey düzgün ise, CIE94 en iyi seçim olabilir.

Delta E 2000

Delta E 2000, CIE94’ten (veya dE94) bu yana delta E denkleminin ilk büyük revizyonudur. L*’nin açıklık/koyuluk dan algılanan farkları doğru bir şekilde yansıttığını varsayan dE94’ün aksine, dE2000, rengin açıklık aralığında nereye düştüğüne bağlı olarak L*’nin ağırlığını değiştirir. dE2000, grafik sanatları uygulama- larında giderek daha popüler hale geliyor ve çok da uzak olmayan bir gelecekte büyük olasılıkla dE94’ün yerini alacak.

Görsel Değerlendirme ve Chaz ile ölçüm

Hiçbir renk tolerans sistemi mükemmel olmasa da, CMC, CIE94 ve şimdi dE2000 denklemleri, renk farklılıklarını gözlerimizin gördüğü şekliyle temsil etmektedir.

 

Tolerans Metodu	Görsel değrlendirme uyumu (%)
CIELAB	75%
CIELCH	85%
CMC or CIE 94	95%

Doğru Toleransı Seçmek1

Hangi renk farkı hesaplamasının kullanılacağına karar verirken aşağıdaki beş kuralı dikkate alın :

1. Tek bir hesaplama yöntemi seçin ve tutarlı bir şekilde kullanın.
2. Hesaplamaların nasıl yapıldığını her zaman tam olarak
3. Farklı denklemlerle hesaplanan renk farklarını ortalama faktörleri kullanarak dönüştürmeye asla kalkışmayın.
4. Hesaplanan renk farklarını, görsel değerlendirmelerle onaylanana kadar, toleransları ayarlarken yalnızca ilk yaklaşım olarak kullanın. 21
5. İnsanların rengi sadece sayılardan dolayı kabul veya red etmediğini asla unutmayın — önemli olan, özellikle tüketiciler rafta veya teşhir salonunda satın alma kararı verirken, rengin nasıl göründüğüdür.

1 Billmeyer, Fred and Max Saltzman, Principles of Color Technology, Wiley, 2nd edition, May 1981

Diğer Renk İfadeleri

Beyaz ve Sarı İndeksler

Boya, tekstil ve kağıt imalatı gibi belirli endüstriler, malzemelerini ve ürünlerini beya- zlık standartlarına göre değerlendirir. Tipik olarak, bu beyazlık indeksi, fotoğraf ve baskı kağıdı veya plastik olsun, bir malzemenin ne kadar beyaz görünmesi gerek- tiğine ilişkin bir tercih derecesidir.

Bazı durumlarda, üretici bir malzemenin sarılığını veya tonunu değerlendirmek isteyebilir. Bu, o nesnenin renginin tercih edilen beyazdan mavimsi bir renk tonuna doğru ne kadar saptığını belirlemek için yapılır.

Beyazlık veya sarılığın etkisi, örneğin kağıda mürekkep ile baskı yaparken önemli olabilir. Beyazlığı iyi olarak değerlendirilen kağıda basılan mavi mürekkep, gazete kağıdına veya başka bir düşük derecede beyazlığa sahip bir kağıda basılan aynı mürekkepten farklı renkte görünecektir.

Amerikan Standartları Test Yöntemleri (ASTM), beyazlık ve sarılık indekslerini tanım- lamıştır. E313 beyazlık indeksi, kağıt, boya ve plastik gibi beyaza yakın, opak malzem- eleri ölçmek için kullanılır. Aslında bu indeks, rengi beyaz görünen herhangi bir malzeme için kullanılabilir.

ASTM’nin E313 sarılık indeksi, bir numunenin renginin ideal beyazdan ne kadar uzaklaştığını belirlemek için kullanılır. D1925 sarılık indeksi ise plastikleri ölçmek için kullanılır.

Optik Ağartıcılar (Optical Brightening Agent – OBA)

Şirketler, malzemeler üzerinde “beyazdan daha beyaz” bir etki elde etmek için Floresan Beyazlatıcı Maddeler (FWA’lar) olarak da adlandırılan optik ağartıcı maddeleri (OBA’lar) gider- ek daha fazla kullanmaktadır. Bu optik beyazlatıcıların eklenmesi ürünlere daha parlak, daha beyaz bir görünüm verir ve beyaz ürünlerde zamanla oluşabilecek sararmayı telafi eder.

OBA’ların eklenmesi açıkça ürünlerin daha parlak olmalarını sağlar, ancak bu ağartıcıların eklenmesi, rengin görülme şeklini temelden değiştirerek, geleneksel ölçüm tekniklerini kullanarak rengi doğru bir şekilde ölçmeyi imkansız hale getirir.

Bununla birlikte, ultraviyole ışık kaynağı altında, çeşitli miktarlarda OBA içeren ürünlerdeki gözle görülür renk farklılıklarını net bir şekilde tespit edebilirsiniz. Daha fazla OBA içeren ürünler daha açık görünürken, daha az OBA içeren ürünler daha koyu görünecektir. Buradaki zorluk, belirli bir üründeki OBA miktarını ölçebilmek için tutarlı miktarda UV ışığına sahip olmanız gerektiğidir. Bu, çok az UV ışığı olduğunda veya hiç olmadığında renk farklılıklarının görünmeyebileceği anlamına gelir. Ancak UV ışığı mevcut olduğunda, renk farklılıkları oldukça görünür hale gelir. Bu nedenle, OBA kullanılan malzemeler ve kumaşlar üretimde benzer görünebilirken, aynı ürünler perakende mağazası, gün ışığı veya ev ışığı gibi çeşitli aydınlatma koşullarında çok farklı görünebilir.

OBA kullanan ürünlere renk tutarlılığı getirmenin tek yolu, üründeki OBA miktarını doğru bir şekilde ölçen cihazlar

kullanmaktır. Bunu yapmak için X-Rite                                                                                             

CxF3

Pantone, Ci7800/Ci7600 masaüstü               ²³

cihazlar ve Ci64UV el tipi bir cihaz dahil olmak üzere küresel ölçüm geometrisine sahip masa üstü ve taşınabilir spektrofo- tometrelere kalibre edilmiş UV ışık kontrolü getirdi. Bu cihazlar, OBA’ların ölçülmesini sağlayan kalibre edilmiş UV ışığı sağlamaktadırlar. Optik olarak ağartılmış ürünler, X-Rite SpectraLight QC ışık kabini tarafından sağlananlar gibi kontrollü UV aydınlatması altında da görsel olarak incelenebilir.

 

2015 yılında, Grafik Sanatlar için küresel standartları belirleyen ISO TC130 komitesi, renk verisi alışverişi ve doğrulaması için yeni standart olarak X-Rite Renk Değişim Formatı sürüm 3’ü (CxF3) kabul etti. Bu standart (ISO 17972-1:2015), grafik sanatları endüstrisine, herhangi bir tedarik zinciri boyunca renk bilgilerini iletmenin doğru ve verimli bir yolunu sağlar.

CxF3 formatı, uygulama ve gereken renk iletişim özellikleri bilinmediğinde bile bir rengin tüm yönlerinin iletilebilmesi için tamamen açık bir şekilde tanımlanmıştır. Bu, CxF3’ü uygu- layan ve destekleyen her yazılım tedarikçisinin, bilgileri global iş akışları boyunca kolayca ve doğru bir şekilde paylaşabileceği anlamına gelir.

Sayılarla Renk Ölçme

Renk ölçümü için en yaygın kullanılan araçlar spektrofotometrelerdir. Bazı uygu- lamalar için kolorimetreler de kullanılabilir.

Günümüzde baskı, ambalaj ve endüstriyel uygulamalar için kullanılan başlıca üç spektrofotometre türü vardır: geleneksel 0°/45° (veya 45°/0°) spektrofotometreler, küre (veya difüze/8°) spektrofotometreler ve çok açılı (MA) spektrofotometreler .

Bu cihazlar öncelikle renk bilgilerini ölçer ve bazı durumlarda parlaklık gibi görünüm verilerini de ölçebilir. Öncelikle isimlerin ne anlama geldiğine bakalım.

45°/0° geometrili spektrofotometreler

45°/0° spektrofotometreler söz konusu olduğunda, ilk sayı aydınlatma açısını ve ikinci sayı görüntüleme açısını ifade eder (Bu, cihazın geome- trisinden bağımsız olarak – ilk sayı her zaman aydınlatmayı tanımlar ve ikinci her zaman görüntülemeyi tanımlar). X-Rite VS450 gibi bir 45°/0° spektrofotometre ile ışık kaynağı, ölçülen numunenin dikine göre 45°’de aydınlatır ve dedektör, yansıyan ışığı 0°’lik bir açıyla veya numunenin yüzeyine dik olarak alır.

 

VS450 45°/0° spektrofotometre

45°/ 0° Spektrofotometre

 

45°/0° spektrofotometrenin geometrisi.

 

Küresel (Sphere) Spektrofotometreler

X-Rite Ci64 gibi bir küresel geometrili (veya difüze/8°) spektrofotometre ile ölçülecek nesne difüze olarak veya her yönden aydınlatılır ve dedektör yansıyan ışığı ölçülen yüzeyin yüzeyinden 8° açıyla alır. Bu, “küresel geometri” olarak bilinir çünkü, bu cihazda ölçülen nesneye difüze aydınlatma sağlayan bir küre bulunur.

X-Rite Ci64 taşınabilir küresel spektrofotometre

Bir küresel spektrofotometrede, kürenin içi, ışığı yansıtmak ve yaymak (difüze) için kullanılan, onu mükemmele yakın bir beyaz reflektör yapan, oldukça yansıtıcı, az parlak, mat beyaz bir madde ile kaplanmıştır. Işık demeti kürenin iç yüzeyinde bir noktaya çarptığında, ışığın %99’undan fazlası yansır. Aynı zamanda kürenin mat yüzeyi ışığın her

                    yöne rastgele dağılmasına neden olur. Bu, yüzeyin her noktasında olur ve kürenin

²⁶          içindeki ışığın aynı anda her yönden geliyormuş gibi görünmesine neden olur: böylece kürenin içi ışık kaynağı olur. Şekil 5, bir küresel spektrofotometre’nin geometrisini göstermektedir.

Küresel spektrofotometre

ölçülen obje

Küre (Difüze/8°) Spektrofotometreler için Difüze Geometri

Önemli Çıkarım

Spektrofotometreler üç çeşittir: Çok Açılı (MA), 45°/0° ve Küresel. Her biri farklı renk ölçüm ihtiyaçlarını karşılar.

Çok Açılı (Multi Angle – MA) Spektrofotometreler

MA spektrofotometreler, otomotiv boyaları, metalik veya sedefli mürekkepler veya kaplamalar ve kozmetikler gibi özel efektli yüzeylerin endüstriyel üretim uygulamalarının ölçümleri için en uygun olanlardır. Bunlar genellikle laboratu- varda, üretim hattında, kalite kontrol operasyonlarında ve nakliye alanında kullanılır. X-Rite MA98 Taşınabilir Çok Açılı Spektrofotometre gibi MA spektrofo- tometreler oldukça karmaşıktır ve kullanıcıların beş veya daha fazla L*a*b* değeri veya delta E (dE) değeri setini doğrulamasını gerektirir. Tipik olarak, birçok küçük ölçekli endüstriyel uygulamada oluşan küçük alanları ölçmek için çok büyük olan 12 mm’lik bir ölçüm gözü boyutuna sahiptirler. Birincil aydınlat- ma 45° açıyla sağlanır. Bazı modellerde 15° açıda ikincil aydınlatma bulunur.

 

Çok Açılı Spektrofotometreler

 

Bir MA spektrofotometresi için uygulama örneği; otomotiv endüstrisindeki özel                                                                                       ₂₇ efekt kaplamalar üzerinde kolorimetrik verileri ölçmek için temassız çok açılı spektrofotometrelerin kullanılmasıdır ve özel efekt kaplamalarının kullanıldığı durumlarda güvenilir renk verilerini ölçmek için kullanılır.

Kolorimetreler

Kolorimetreler, spektrofotometrelerle aynı değildir. Kolorimetreler, insan gözünün ışığa ve renge tepkisini taklit eden kırmızı, yeşil ve mavi filtrelerden yararlanan tristimulus (üç filtreli) cihazlardır. Bazı kalite kontrol uygulamaların- da, bu araçlar en düşük maliyetli çözümdür. Spektro kolorimetre adı verilen cihazlar, kolorimetre özelliğini spektrofotometrenin bazı işlevleriyle birleştirir.

 

Kolorimetreler, metamerizmi (yüzeyi aydınlatmak için kullanılan ışıktan dolayı bir numunenin görünümündeki değişim) ölçemez. Kolorimetreler yalnızca tek tip ışık kullandıklarından ve ortamın spektral yansımasını ölçemediklerinden dolayı bu değişimi ölçemezler. Spektrofotometreler bu değişimi ölçebilir ve bu özellik spektrofo- tometreleri doğru, tekrarlanabilir renk ölçümü için üstün bir cihaz haline getirir.

Densitometreler

Baskı ve baskılı ambalaj endüstrilerinde, basılmış mürekkep densitesini ölçmek, geçmişte baskı kalitesini kontrol etmek için tercih edilen yöntem olmuştur (baskı operatörleri tarafından sıklıkla tercih edilen “gözle kontrol” yöntemin yanında).

• Rite’ın Pantone Dijital İş biriminin çözüm mimarı Brian Ashe’e göre, “Bir densitometre, trikromi renkleri (cyan, magenta, sarı ve siyah, dört renkli prosesin CMYK’sı) ölçmek için çok iyidir çünkü temelde baskı altı malzemesi üzerine basılan mürekkep filmi ölçülmek- Ancak dansitometreler densiteyi kontrol etmede çok iyiyken, rengi ölçme konusunda pek iyi değiller. Aslında renkleri hiç görmezler.” Kirlenmeden kaynaklanan mürekkep hatalarının da sorunlara yol açabileceğini dikkate almak önemlidir. Bu durumlarda, densite ölçümleri iyi görünebilir, ancak bu hatalar yalnızca spektral değerl- er ölçülerek tespit edilebilir.

Günümüzün spektrofotometreleri ile, yalnızca daha doğru spektral değerler ölçülmekle kalınmaz, aynı zamanda bazı yazılımlar ile, uygun zemin densitelerini elde etmek ve/veya baskıdaki renk farklılığı insan gözüyle bile tespit edilmeden önce düzeltmek için ofset baskı makinesinin mürekkep muslukları ayarlarıyla tam olarak ne yapılması gerektiği konusunda baskı operatörüne bilgi verebilir. X-Rite eXact gibi bir cihaz,

²⁸         spektrodensitometre olarak adlandırılan tek bir cihazda hem densitometrik hem de spektral ölçümler yapabilir.

 

Önemli Çıkarım

 

Kolorimetreler ve densitometreler, renk ölçüm sürecinde faydalı bir rol oynayabilir, ancak bir spektrofotometre ile aynı renk verilerini vermezler. Spektrokolorimetreler veya spektrodensitometreler, her cihaz türünün bazı özelliklerini barındıran uygun fiyatlı çözümler olabilir.

Uygulamalar

Spektrofotometrinin uygulamaları görünüşte sınırsızdır. Renk eşleştirme ölçümleri, üretilen bir nesneyi bir referans renk ile karşılaştıranlar tarafından her gün yapılır. Spektrofotometre ile yapılan renk ölçümü, aşağıdaki gibi alanlarda faydalı olabilir:

• KBCVM FEJMFCJMJS SFOL JçJO TQFTJfiLBTZPOMBS WF UPMFSBOTMBS PMVǵUVSNBL.
• )BNNBEEFMFSJO WFZB HFMFO EJǘFS CJMFǵFOMFSJO LBCVM FEJMFCJMJS PMVQ PMNBE‘ǘ‘O‘O WF TQFTJfiLBTZPOMBS‘ LBSǵ‘MBZ‘Q LBSǵ‘MBNBE‘ǘ‘O‘O CFMJS
• MüSFLLFQMFSJO WF EJǘFS SFOLMFOEJSJDJMFSJO GPSNüMBTZPOVOVO EPǘSVMBONBT‘.
• ÜSFUJNF HFçNFEFO öODF MBCPSBUVWBSEB UFTU PSUBN‘OEB EPǘSV SFOLMFOEJSJDJ

reçetelerinin sağlanması.

• MBMJZFUMJ SFOL GBSLM‘M‘LMBS‘O‘ öOMFNFL JçJO üSFUJN TüSFDJOEF üSüOü UFTU FUNF.
• MüǵUFSJMFSF HüWFO Bǵ‘MBNBL JçJO SFOL QFSGPSNBOT‘O‘O EPǘSVMBONBT‘.
• (FMFO NBNVMMFS WFZB CJSMFǵUJSJMFDFL QBSçBMBS JçJO LBMJUF LPOUSPM TüSFçMFSJOJO JZJ

uygulanması.

• :FSFM, CöMHFTFM WFZB HMPCBM UüN UFEBSJL [JODJSJ CPZVODB PSUBL CJS SFOL EJMJ WF JMFUJǵJN TüSFDJ PMVǵUVSNBL.

 

Önemli Çıkarım                                                              29

3FOL öMçüN BSBçMBS‘O‘ WF EJǘFS SFOL öMçüN WF ZöOFUJN UFLOJLMFSJOJ LVMMBOBSBL SFOHJ öMçFSFL TBZ‘MBSMB JGBEF FUNFL, ZöOFUNFL WF JMFUNFL, EüOZB çBQ‘OEB WF UüN

sektörlerdeki işletmeler için gerçek bir fark yaratıyor.

XXX.YSJUF.DPN/SFTPVSDFT.BTQY BESFTJOJ [JZBSFU FEFSFL JǵMFUNFMFSJO EBIB B[ BU‘L,

daha hızlı pazara sunma süresi, daha iyi ürün kalitesi, daha yüksek müşteri

NFNOVOJZFUJ WF EBIB ZüLTFL LBSM‘M‘L JçJO SFOL öMçüNü, ZöOFUJNJ WF JMFUJǵJN

tekniklerini nasıl kullandığı hakkında daha fazla bilgi edinin.

Gerçeğin Sıfır Anı

Google, bir satın alma kararının verildiği anı Gerçekliğin Sıfır Anı (ZMOT) olarak adlandırmaktadır. Bu an, bir dizi mikro andan oluşmaktadır: bilmeyi isteme anı, gitmeyi isteme anı, yapmayı isteme anı ve satın almayı isteme anı.

Google, “bunların hepsi mikro anlardır ve markalar için yeni savaş alanlarıdır” diyor. Araştırmaya göre bu anların gerçekleşmesinde “renk” faktörü %70 oranında bir öneme sahiptir.

ODAK KİMYA

renk ölçüm cihazı çözümleri